Militairen: Onderofficieren en soldaten landmacht Nederland, 1813-1940

Zoekt u informatie over een voorouder of persoon die als onderofficier of (dienstplichtig) soldaat in dienst trad bij de Nederlandse landmacht in de periode 1813-1940? Gebruik dan deze zoekhulp. 

Alles uitklappen

Staten van dienst (stamboeken en dossierstelsel)

Loopbaangegevens van militairen werden bijgehouden in staten van dienst. Deze staten van dienst werden vanaf 1813 genoteerd in registers die stamboeken worden genoemd. Het Nationaal Archief bewaart de militaire stamboeken van onderofficieren en gewone soldaten die bij de Nederlandse landmacht in dienst traden tussen 1813 en 1940. Het betreft zowel beroepsmilitairen als dienstplichtige militairen. Begin twintigste eeuw werden de registers (stamboeken) geleidelijk vervangen door een losbladig systeem dat dossierstelsel werd genoemd. Hierdoor kreeg iedere militair een eigen dossier. Toch bleef de term stamboek nog tot na de Tweede Wereldoorlog gangbaar.

Zoekt u staten van dienst van onderofficieren of soldaten houdt dan rekening met het volgende:

  • Is de persoon geboren vóór 1900? Zoek dan in de stamboeken.
  • Is de persoon geboren tussen 1900 en 1920? Zoek dan in het dossierstelsel. Diverse personen uit deze groep dienden in de meidagen van 1940, alsook in de naoorlogse periode tijdens de onafhankelijkheidsoorlog van Indonesië. 

Hoe zoek ik in de stamboeken (militairen geboren vóór 1900)?

De stamboeken zijn bewaard vanaf 1813 tot begin twintigste eeuw. Ze zijn te vinden in het archief van het:

Hoe gaat u te werk?

Om een persoon te vinden in de stamboeken moet u weten in welk regiment iemand zat. Dat kan de infanterie, cavalerie, artillerie, genie of marechaussee zijn. De regimenten hebben ook altijd een nummer.

Weet u het regiment noteer dan de naam en het nummer, en volg het stappenplan zoals beschreven onder 'Naam regiment bekend'. U kunt ook de instructievideo bekijken over hoe u zoekt naar een stamboekinschrijving van een militair.

Weet u het regiment niet? Via een van de mogelijkheden die beschreven staan onder 'Naam regiment onbekend' kunt u het regiment achterhalen. Is dat gelukt, volg dan het stappenplan zoals beschreven onder 'Naam regiment bekend', of bekijk de instructievideo.

Naam regiment bekend

  1. Ga naar Stamboeken van onderofficieren en minderen
  2. Kies het onderdeel van het regiment, bijvoorbeeld het WAPEN DER INFANTERIE.
  3. Klik vervolgens op de juiste serie, bijvoorbeeld Regimenten Infanterie 1841 - 1924 
  4. Kies het regiment dat u nodig heeft en klik erop.
  5. Kies de namenklapper die overeenkomt met de periode van indiensttreding (geboortejaar jaar + 21).
  6. Klik op de betreffende namenklapper en zoek de achternaam van de persoon.
  7. Heeft u de naam gevonden? Schrijf dan het stamboeknummer op dat achter zijn naam staat.
  8. Ga naar de stamboeknummers deze bevinden zich veelal bovenaan de namenklappers en zoek het nummer op.

Naam regiment onbekend

Via een van onderstaande mogelijkheden kunt u achterhalen in welk regiment de persoon zat die u zoekt:

  • het militieregister (bewaard per provincie bij het Regionaal Historische Centrum (RHC));
  • het militiebewijs uit de huwelijksbijlagen (burgerlijke stand) of een militair zakboekje;
  • het overzicht van H. Ringoir, Vredesgarnizoenen van 1715 tot 1795 en 1815 tot 1940 (aanwezig bij de informatiebalie van de studiezaal). Wanneer u de legerplaats weet van de persoon, is zoeken via deze weg ook nog mogelijk. Per plaats is er namelijk een chronologisch overzicht van de regimenten die er gehuisvest waren. Als het goed is, kunt u met een jaar van indiensttreding achterhalen in welk regiment uw voorouder zat.

Het zoeken van een stamboekinschrijving van een militair

Hoe zoek ik in het dossierstelsel (militairen geboren tussen 1900-1920)?

De staten van dienst uit het dossierstelsel zijn terug te vinden in de volgende archieven:

De eerste twee archieven (2.13.258 en 2.13.259) bevatten staten van dienst van (overwegend) beroepsmilitairen. Deze zijn op geboortejaar en achternaam geordend. Het derde archief (2.13.260) is online niet op naam te doorzoeken, maar is ontsloten via de alfabetisch geordende dienstplichtkaarten in het archief.  

Hoe gaat u te werk?

Bedenk of de persoon naar wie u op zoek bent een beroepsmilitair was of alleen een dienstplichtig soldaat. Zoek voor de beroepsmilitairen op geboortejaar en naam. Zoek voor de dienstplichtigen via de dienstplichtkaarten. Een beroepsmilitair heeft meestal ook een diensplichtkaart. Voor een beroepsmilitair kunt u dus ook daar kijken.

Zoeken naar militairen op geboortejaar en naam (archiefnummer 2.13.258 en 2.13.259)

Zoekt u een (beroeps)militair die is geboren in de periode 1900-1920? Doorzoek dan de inventaris van archiefnummer 2.13.258 (geboortejaren 1900-1910) of van archiefnummer 2.13.259 (geboortejaren 1911-1920). Via de zoekbalk in de online inventaris kunt u op achternaam zoeken. Selecteer naast de zoekbalk de optie 'Zoeken in archiefbestandelen' en voer de achternaam en voorletters in van de persoon die u zoekt. Als u de persoon vindt in de inventaris, klik dan op het inventarisnummer. U kunt nu het dossier aanvragen, of u kunt er een scan van bestellen.

Komt de persoon niet voor in de archiefnummers 2.13.258 of 2.13.259 én is de persoon geboren tussen 1900-1920, bekijk dan archiefnummer 2.13.260. U kunt dan zoeken via de dienstplichtkaarten.

Zoeken via dienstplichtkaarten (archiefnummer 2.13.260)

Het archief met archiefnummer 2.13.260 bestaat uit drie onderdelen:

  1. Dienstplichtkaarten, 1924-1940
  2. Staten van dienst per regiment, 1924-1940
  3. Staten van dienst militairen, geboortejaar 1871-1920

De dienstplichtkaarten zijn alfabetisch geordende kaarten van dienstplichtige personen die tussen 1924 en 1940 hun militaire dienst vervulden. Ook de dienstplichtkaarten van personen die na hun militaire dienst beroepsmilitair werden zitten in dit archief. De dienstplichtigen zijn vooral tussen 1900 en 1920 geboren. Op deze kaarten staat het regiment vermeld (infanterie, cavalerie, artillerie, genie of marechaussee). Met die informatie, gecombineerd met het lichtingsjaar, kunt u in het tweede deel verder zoeken naar de staten van dienst van de militair. Als u in het deel met staten van dienst per regiment niet heeft kunnen vinden, dan kunt u verder zoeken in het derde deel met staten van dienst (geordend op geboortejaar). Hier zitten ook personen bij die geboren zijn vóór 1900. Bedenk dat niet van alle dienstplichtige militairen een staat van dienst bewaard is gebleven.

Komt de persoon ook niet voor in de archiefnummer 2.13.260 én is deze persoon geboren voor 1904? Kijk dan of de persoon is terug te vinden in een van de stamboeken.

Welke informatie over militairen kan ik vinden?

In de stamboeken en in het dossierstelsel vindt u de volgende gegevens over de militair:

  • Geboortedatum en- plaats; 
  • Signalement (fysieke kenmerken van de persoon);
  • Namen van zijn ouders
  • De laatste woonplaats;
  • Hoe en wanneer hij bij het korps kwam;
  • Eerdere militaire dienstverbanden;
  • Bevorderingen;
  • Wanneer hij uit dienst ging;
  • Bijzonderheden zoals deelname aan veldtochten.

Garnizoensplaatsen werden niet vermeld.

Ik kan de militair niet vinden

Deze zoekhulp gaat over onderofficieren en gewone soldaten van de Nederlandse landmacht. Zoekt u stamboekgegevens van officieren, of van personen die dienden bij de marine of overzee (KNIL), bekijk dan de themapagina over militairen en marinepersoneel met een overzicht van zoekhulpen over die onderwerpen.

U kunt ook de website van het Nederlands Instituut voor Militaire Historie bekijken voor meer informatie. 

Alternatieve zoekoptie 1: Controlelijsten (periode 1904-1923)

Van sommige (beroeps)militairen die geboren zijn tussen 1880-1910 zijn zogeheten controlelijsten bewaard in het archief Landmacht Controlelijsten van Militair Personeel van de Landmacht over de periode 1904 – 1923 (archiefnummer 2.13.66). Hierin zitten per regiment losbladige persoonsdossiers op achternaam (vaak bestaande uit een contolelijst en eventueel een straflijst). Hierin staat ook weleens informatie over de garnizoensplaats. Om in dit archief te kunnen zoeken heeft u het laatste regiment nodig waar de persoon in diende. De controlelijst werd namelijk steeds doorgestuurd als een militair van regiment wisselde. De controlelijsten zijn per regiment alfabetisch geordend.

Alternatieve zoekoptie 2: Staten van Dienst en andere personeelskaarten (periode 1885-1948)

De Collectie van Stamkaarten en Staten van Dienst en andere personeelskaarten bij het voormalig Bureau Registratie en Informatie Ontslagen Personeel (BRIOP), 1914-1962 (archiefnummer 2.13.251) bevat personeelsgegevens van verschillende legeronderdelen en instellingen vanaf de Eerste Wereldoorlog tot en met de dekolonisatieperiode. Het is een zeer gevarieerd archief. Veel archiefonderdelen zijn op achternaam ontsloten. Het bevat onder meer:

Daarnaast bevat dit archief ook veel lijsten van (gewonde en gesneuvelde) militairen (inventarisnummers 790-810) en lijsten met troepenverscheping uit de periode 1940-1975 (inventarisnummers 811-2293). 

Geboren na 1920

De staten van dienst van militairen die geboren zijn ná 1920 liggen nog bij het ministerie van defensie. Voor het aanvragen van deze staten van dienst gebruikt u het formulier dat het ministerie aanbiedt op de pagina 'privacyrechten'.

Vernietigde administratie

Is de door u gezochte militair geboren voor 1900 en was hij na 1924 nog in dienst? In dat geval is er mogelijk géén stamboekregistratie van deze latere periode bewaard gebleven. Het ministerie heeft een deel van die administratie vernietigd.

Plaatsvervangers (tot 1898)

Tot 1898 kon iemand die voor militaire dienst was ingeloot, zorgen voor een vervanger. Plaatsvervangingscontracten voor dienstplicht zijn te vinden in notariële archieven. Deze archieven bevatten chronologisch geordende registraties van aktes van notarissen, met de namen van de betrokkenen Er is geen naamindex, u moet de registraties zelf doorzoeken. 
Let op! Het Nationaal Archief bewaart geen notariële archieven meer. Deze zijn overgebracht naar regionale archieven. Om het plaatsvervangingscontract te vinden moet u weten in welke plaats een notaris werkzaam was en waar het archief naar overgebracht is.

Voorbeeld: notaris P.C.J. Hondius was werkzaam in Leerdam. Het notarieel archief van Leerdam wordt bewaard in het Regionaal Archief Zuid-Utrecht. In het repertorium van notaris P.C.J. Hondius in Leerdam van 14 april 1868 tot 7 oktober 1869 staan acht van zulke plaatsvervangingscontracten geregistreerd, bijvoorbeeld: aktenummer 73, 16 april 1868, partijen Floris Kool wonende te Schoonrewoerd en Jan van Bruggen wonende te Vianen. In inventarisnummer 45 vindt u deze akte: Floris Kool, boer, is de vader van de ingelote zoon W. Kool. Jan van Bruggen, boerenknecht, zal als plaatsvervanger optreden. Hij krijgt daarvoor een vergoeding van 425 gulden, waarvan 25 gulden bij indiensttreding en 5 jaar daarna de resterende 400 gulden, met een jaarlijkse rentevergoeding van 3% over die 400 gulden. 

In 1898 werd de persoonlijke dienstplicht ingesteld en was plaatsvervanging niet meer mogelijk.